Sirih
Piper betle Linn.
(Betel Leaf)
Kingdom:
|
|
Division:
|
|
Class (Classis):
|
|
Order(Ordo):
|
|
Family:
|
|
Genus:
|
|
Species:
|
betle
|
Pengunaan Daun Sirih
Pokok sirih amat dikenali dalam masyarakat
Melayu dan berperanan besar dalam tradisi adat resam selain daripada perubatan
tradisional. Sirih sering dikaitkan dengan semangat kepahlawanan Melayu dan
merupakan elemen wajib masyarakat Melayu dalam upacara pertunangan dan
perkahwinan. Sirih junjung dijadikan penghulu atau kepala barisan pertama yang mengepalai
rombongan pembawa hantaran ketika upacara pertunangan dan perkahwinan.
Masyarakat India juga menggunakan sirih dalam upacara keagamaan, perayaan, hari
peminangan, pertunangan dan perkahwinan. Pengamal berkapur sirih pula gemar
mengunyah sirih bersama pinang, kapur, gambir dan cengkeh pada waktu-waktu
santai. Amalan makan sirih yang berlebihan boleh mengakibatkan ketagihan kepada
para pengamal tersebut. Secara ringkasnya penggunaan daun sirih telah didapati menyentuh pelbagai
aspek kehidupan dalam masyarakat pelbagai kaum di Nusantara.
Makanan
Tradisi berkapur sirih atau makan sirih telah
diamalkan sekian lama oleh masyarakat Melayu di Malaysia sejak zaman nenek
moyang dahulu lagi. Di Indonesia amalan berkapur sirih dikenali sebagai menginang, berasal dari kosa kata bangsa
Jawa, dan masih menjadi amalan biasa hingga kini bagi sesetengah masyarakat.
Pendek kata pada masa dahulu, aktiviti berkapur sirih di seluruh Nusantara diamalkan
oleh para petani ketika berehat, bersantai dan berbual-bual setelah penat
mengerjakan bendang atau semasa musim menuai padi. Para nelayan dahulu pula
tidak lupa membawa bekal sirih dan pinang ketika turun ke laut menangkap ikan.
Mengikut cerita sejarah Kesultanan Melayu, warga istana juga memakan sirih
sebagai santapan pada waktu rehat.
Adat Istiadat
Tepak Sirih dan
Sirih Junjung adalah elemen wajib ketika upacara adat istiadat masyarakat
Melayu, seawal daripada aktiviti merisik dan bertunang hinggalah majlis pernikahan.
Dalam majlis pernikahan, sirih telah digubah dengan sebegitu indah dalam bentuk
amat menarik dan dikenali sebagai Sirih Junjung yang menjadi hiasan utama barang-barang
hantaran kepada pengantin perempuan.
Tidak
ketinggalan juga, ketika adat istiadat di istana, elemen tersebut tidak
ditinggalkan dalam adat istiadat yang dijalankan. Dalam upacara rasmi kebesaran
istana, Sirih Junjung telah dijadikan hiasan bagi menyemarakkan suasana dan biasanya
mengepalai sesuatu perarakan adat.
Simbol Pengantara
Masyarakat
Melayu zaman dahulu amat tertib dan sentiasa mengambilkira kesopanan dan
kesusilaan dalam berkomunikasi. Untuk itu, sirih dijadikan symbol pengantara
ketika di dalam situasi berikut :-
1. Hadiah
ibu bapa kepada guru-guru mengaji Al-Quran, sebagai simbol pengantara
menyatakan tanda keikhlasan hati atau seolah-olah satu persetujuan menyerahkan
anak-anak mereka untuk dibimbing.
2. Sirih
Perangsang menjadi simbol pengantara menyemarakkan semangat juang di samping
menjadi penenang hati kepada parajurit ketika ingin bertolak ke medan perang
3. Mengalu-alukan
kedatangan tetamu dalam sesuatu majlis dengan cara menghulurkan tepak sirih ke
ruang tengah tempat perbincangan, adakalanya bertukar-tukar tepak sirih
masing-masing lebih dahulu, dan pihak tetamu pula akan menyambutnya dan dengan
senang hati menjamah sirih pinang atau berkapur sirih, menandakan undangan
tersebut diterima dengan hati yang terbuka.
Pantun Sirih Buat Renungan
Makan Sirih Berpinang Tidak,
Pinang ada dari Melaka,
Makan sirih mengenyang tidak
Tegal di budi dengan
bahasa.
Sirih sekapur bawa berniaga,
Sirih tidak dijual beli
Buat baik berpada-pada,
Buat jahat jangan sekali.
Serai serumpun sirih sejunjung,
Serai digenggam sirih diikat,
Kasih ibu tiada penghujung,
Lekat dihati ke akhir hayat.
